Een fotoclub met enthousiast fotograferende leden heeft net zoals elke individuele fotograaf te maken met auteursrecht en portretrecht. Op welke manier je jouw foto's gebruikt, deelt of beschikbaar stelt bepaal je helemaal zelf, het is echter wel verstandig om even stil te staan bij de rechten en plichten die verbonden zijn aan het auteurs en portretrecht.

Bij fotoclub de Phoenix hebben we hierbij op een van de clubavonden bij dit onderwerp stilgestaan. Ondersteund door documentatie van de Fotobond. Een onderwerp waar iedereen die foto's maakt mee te maken krijgt of kan krijgen. Voor mij voldoende reden om hier op mijn website ook nog even bij stil te staan. Ik beperk me hierbij tot de fotografie.

Het auteursrecht komt toe aan de maker van de foto. Dit recht ontstaat vanzelf, er zijn geen formaliteiten nodig om dit recht te verkrijgen. Je hoeft het dus ook nergens te registreren of aan te vragen.
Met het auteursrecht heb je twee exclusieve rechten in handen. Het alleenrecht om de foto openbaar te maken en het alleenrecht om de foto te verveelvoudigen.
Openbaar maken is bijvoorbeeld het plaatsen van een foto op een website. Verveelvoudigen is bijvoorbeeld het verspreiden van meerdere afdrukken.
Dit alleenrecht zorgt ervoor dat alleen jij degene bent die die rechten kunt uitvoeren. Ieder ander zal ten alle tijden toestemming nodig heeft om jouw foto openbaar te maken of te verveelvoudigen.

Naast de hierboven genoemde rechten (exploitatierechten) krijg je als maker ook de persoonlijkheidsrechten. Onder meer het recht op naamsvermelding en het recht van verzet tegen aantasting van jouw werk. Dit worden ook wel de morele rechten genoemd. Anders dan auteursrechten, die overdraagbaar zijn, kunnen de morele rechten niet in handen komen van iemand anders. Wel kun je afstand doen van sommige persoonlijkheidsrechten.
De persoonlijkheidsrechten beschermen de reputatie van de maker.

Social Media.
Een foto op social media (Facebook, Instagram e.d.) is ook auteursrechtelijk beschermd. Dit betekend dat het niet is toegestaan om een foto van iemands Facbook-pagina af te halen en die te gebruiken in een tijdschrift of op een website.
Wat Facebook zelf met jouw foto's doet is afhankelijk van de voorwaarden die je van Facebook hebt geaccepteerd.

Fotograaf onvindbaar?
Wil je een foto van iemand anders toch gebruiken maar je weet niet wie de fotograaf is, dan bestaat de mogelijkheid om, onder voorwaarden, een vrijwaringscontract te krijgen bij de stichting Foto Anoniem.

Mensen Fotograferen.
Wanneer je mensen fotografeert moet je er rekening mee houden dan er sprake kan zijn van portretrecht. Als fotograaf heb je dan wel het auteursrecht, maar je kunt de foto niet zomaar publiceren zonder toestemming van de persoon of personen die op deze foto staan.
In eerste instantie heb je toestemming nodig wanneer je deze foto's in opdracht maakt. maar er zijn ook foto's waarbij sprake is van een "redelijk belang" van de geportretteerde waardoor publiceren een risico oplevert.
Meer hierover bij Portretrecht.

Fotograferen van beschermd werk.
Voor het maken van foto's van kunstwerken dient toestemming verkregen te worden van degene die het werk heeft gemaakt (auteursrecht). Pas daarna mag je jouw foto van dat kunstwerk publiceren.
Er is echter een belangrijke uitzondering voor gebouwen of kunstwerken die permanent (voor onbepaalde tijd of langdurig) in een openbare ruimte zijn geplaatst. Deze mogen namelijk wel zonder toestemming gefotografeerd worden.

Portretrecht.
Er is sprake van een portret wanneer iemand herkenbaar is afgebeeld. Ook een typerende lichaamshouding, bepaalde attributen of omgeving kunnen een rol spelen. Wanneer het gezicht onherkenbaar is gemaakt, maar de identiteit van die persoon kan afgeleid worden uit andere aspecten van de foto kan er toch sprake zijn van een portret in de zin van het auteursrecht.

De wet maakt onderscheid in twee situaties;
- het portret is in opdracht gemaakt.
- het portret is niet in opdracht gemaakt.

Portret in opdracht.
Voor het publiceren van een portret in opdracht heb je altijd toestemming nodig van de geportretteerde. Als maker heb je wel het auteursrecht, maar je mag het portret niet publiceren zonder toestemming.
De geportretteerde mag op zijn/haar beurt een paar kopieen maken voor zichzelf en familie of vrienden. Hierbij kun je denken aan een bruidsreportage. Ook ma hij/zij het portret in beperkte mate gebruiken voor publicaties zolang de naam van de fotograaf hierbij wordt vermeld. Voor commercieel gebruik heeft hij/zij echter wel toestemming nodig van de fotograaf.
Wanneer derden gebruik willen maken van een dergelijke foto, dienen zijn dus toestemming van de fotograaf én van de geportretteerde te hebben.

Portret niet in opdracht.
Een dergelijk portret mag in beginsel vrij gepubliceerd worden. Wanneer er echter sprake is van een "redelijk belang" kan de geportretteerde zich verzetten tegen publicatie. Het gaat hierbij dan meestal om privacybelang. Zo kunnen twee personen gefotografeerd zijn als stelletje terwijl ze dit helemaal niet zijn.
Een ander "redelijk belang" kan ook een financieel belang zijn. Een bekend persoon kan geld verdienen met zijn/haar portret. Een T-shirt verkopen van deze bekende persoon met uw foto erop zal waarschijnlijk niet mogen zonder zijn/haar toestemming.
Het redelijk belang en of dit opweegt tegen publicatie wordt door de rechter beslist. Een foto kan een bepaalde nieuwswaarde hebben waardoor het gerechtvaardigd is de foto toch te publiceren.

Het is wel toegestaan om foto's te maken in openbare ruimtes en deze te publiceren zonder dat de personen die in beeld zijn gebracht toestemming hoeven te geven. Je dient echter altijd rekening te houden met de belangen die deze toevallige passanten zouden kunnen hebben. Denk hierbij aan het verschil tussen winkelend publiek en mensen in zwemkleding op een strand.

Conclusie.
Laat je niet gek maken door alle regeltjes die je net hebt zitten lezen, maar denk na wanneer je foto's wilt publiceren. Regel bij het portretteren van mensen altijd vooraf toestemming voor publicatie en gebruik hiervoor een contract.

Bronnen: Fotobond, Dupho, Pictoright, Auteursrecht.nl